Door MAARTEN-JAN DONGELMANS

NIJMEGEN - Of het ooit nog goed komt met vrouwelijke componisten? Als het aan het Institute for Gender Studies van de Nijmeegse Radboud Universiteit ligt wel. Op 8 juni staan componistes centraal in woord en muziek.

“Als we niet naar vrouwelijke componisten luisteren, missen we toch wel erg mooie dingen.” Liedeke Plate, als universitair docente cultuurwetenschappen verbonden aan het Nijmeegse Institute for Gender Studies, windt er geen doekjes om: "Wanneer je bijvoorbeeld kennisneemt van muziek van Clara Wieck en Fanny Hensel-Mendelssohn, de echtgenote respectievelijk zus van Robert Schumann en Felix Mendelssohn, twee van de beroemdste componisten uit de eerste helft van de negentiende eeuw, merk je wat voor prachtwerk zij afleverden.

Daarom openen we het vierde lustrum van ons instituut op 8 juni in De Vereeniging met een recital Women in music door de Oekraïense pianiste Irena Friedland. Zij zal uitsluitend werk van vrouwelijke componisten spelen. Clara Schumann, Fanny Mendelssohn, Amy Beach en Cécile Chaminade passeren de revue. Bovendien houdt musicologe Helen Metzelaar een inleiding over de positie en de rol van vrouwen in de klassieke muziek."

Voor Gender Studies, dat zich richt op maatschappelijke opvattingen en betekenissen die gekoppeld zijn aan het onderscheid tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid, is de vrouw in de klassieke muziek een intrigerend onderzoeksterrein. Plate: “Sekse wordt in de klassieke muziek ontkend en onderdrukt. Tijdens een auditie speelt de kandidaat achter een gordijntje, zodat de fysieke verschijning geen invloed heeft op de kwaliteitsbeoordeling. Het geslacht mag dan onzichtbaar zijn: niemand kan ontkennen dat vrouwen de afgelopen jaren een flinke stap voorwaarts hebben gezet als het gaat om de toetreding tot orkesten of het innemen van belangrijke posities in het muziekonderwijs.”

“Al duurde het tot 1997 voordat een vrouw lid mocht worden van de Wiener Philharmoniker, het meest conservatieve mannenbastion binnen de klassieke muziek. Het Weense orkest tolereerde slechts dat de musicienne op een stereotiepe plaats terechtkwam: achter de harp.”

Dat componistes daarentegen onzichtbaar blijven in de klassieke muziek mag volgens Liedeke Plate niet worden losgezien van de culturele rol van vrouwen in de kunst. Zij onderstreept dat het componeren en het leiden van een leven als concertpianiste in heden en verleden een kostbare zaak is. Ook sociale vooroordelen kunnen een hindernis vormen voor vrouwen om juist díe activiteiten te ontplooien.

Plate: “Pa Mendelssohn zei begin negentiende eeuw tegen dochter Fanny dat muziek voor broerlief Felix een beroep kon zijn maar voor haar slechts een ornament. Het frappante is dat Fanny zich daar zonder meer bij neerlegde”.

“Eenzelfde houding zien we bij tijdgenote Clara Wieck. Vóór haar huwelijk met Schumann was zij een gevierd musicienne. Zij stopte later echter acuut om de zorg voor haar zeven kinderen op zich te nemen.” Dat de muziek van Clara en Fanny typisch vrouwelijk van signatuur is, bestrijdt Liedeke Plate. “Hun composities lijken juist heel erg op die van hun echtgenoot respectievelijk broer. Zeggen dat iets vrouwelijk klinkt, is trouwens gevaarlijk. Hoe beoordeel je immers zoiets?” Of het ooit nog wat wordt met die vrouwelijke componisten hangt volgens Plate ten dele van de vrouwen zélf af. “Deze kunstvorm is nog steeds afhankelijk van vrouwelijke kampioenen. Het is de taak van vrouwelijke wetenschappers om componistes in de handboeken te zetten en in de publiciteit te brengen in plaats van dood te zwijgen of onder te brengen in een voetnoot.”

Pianorecital Women in music door Irena Friedland met inleiding door Helena Metzelaar; 8 juni in De Vereeniging, Nijmegen. Aanvang: 20.15 uur. Entree: ?12 (studenten half geld).

Bron: De Gelderlander